Hebt u ooit in het ziekenhuis gelegen? Dan weet u: op vaste tijden komt er een verpleegkundige aan het bed van de patiënt: "Alstublieft, hier is uw tablet", of "Ik kom even uw infuus aansluiten".

Maar hoe weet de verpleegkundige welk medicijn wanneer nodig is? En voor wie? Medicijngebruik in het ziekenhuis is een ingewikkeld proces, vanaf de opname tot het ontslag uit het ziekenhuis.

Medicatieoverzicht
Als u in het ziekenhuis komt te liggen, is het handig als u uw medicijnen bij u heeft. Een verpleegkundige, een apothekersassistent of soms een apotheker heeft met u een gesprek over de volgende punten.

• Welke medicijnen gebruikt u via de huisarts of de medisch specialist?
• Gebruikt u deze medicijnen (nog steeds)?
• Mogen we een compleet overzicht van uw medicijnen opvragen bij uw eigen apotheek?

Uw arts bepaalt of u doorgaat met dezelfde medicijnen of niet. En de arts bekijkt of u nog andere medicijnen nodig heeft. In de ziekenhuisapotheek maakt een apothekersassistent een overzicht van uw medicijngebruik en controleert dit: kunnen de medicijnen met elkaar samen? Zijn er geen nare bijwerkingen te verwachten? Klopt de dosering?

Alle medicijnen die u gebruikt, legt de ziekenhuisapotheek vast in uw medicatiedossier. Hierin staat hoe laat u de medicijnen moet gebruiken en hoe: met wat water of fijngemalen (voor bijvoorbeeld patiënten die niet goed kunnen slikken), of bijvoorbeeld door het infuus. De ziekenhuisapotheek geeft al die informatie door aan de verpleegafdeling.

Verpleegafdeling
Op de verpleegafdeling is een aangewezen verpleegkundige verantwoordelijk voor de medicijnen. Deze verpleegkundige heeft een medicatiewagen met verschillende lades voor verschillende uitdeelrondes (om 08.00 uur, 12.00 uur enzovoort). Voor elke patiënt is er een aparte lade.

Elke dag levert de ziekenhuisapotheek de benodigde medicijnen aan de afdelingen. De medicijnen die veel en vaak nodig zijn, krijgen de afdelingen op voorraad in afgesloten apotheekkasten. Soms zijn medicijnen op maat nodig die de apotheek speciaal moet maken (bereiden): de apotheek bereidt en levert deze op het moment dat de patiënt ze nodig heeft. Meer hierover kunt u lezen onder het kopje Maatwerkmedicijnen.

Veilig uitdelen
Veiligheid, geen fouten maken bij het uitdelen, dat is heel belangrijk. De ziekenhuisapothekers zorgen dat de juiste medicijnen op tijd bij u zijn. Zij proberen dit proces steeds weer te verbeteren.

Tegenwoordig worden medicijnen apart verpakt en krijgt de verpakking een streepjescode. Zo zijn de medicijnen herkenbaar en is de kans op verwisseling zo klein mogelijk. Het uitdelen van de medicijnen gaat niet in elk ziekenhuis op dezelfde manier. Voorbeelden van een moderne aanpak zijn de volgende:

• Bij het uitdelen controleert de verpleegkundige de informatie op het polsbandje van de patiënt. Deze informatie moet kloppen met die op het etiket van het medicijn, en met de medicijnlijst van de patiënt.
• Voordat de patiënt het medicijn krijgt, scant de verpleegkundige het polsbandje met streepjescode van de patiënt. Daarnaast scant de verpleegkundige de verpakking van het medicijn om te controleren of de juiste patiënt de juiste medicijnen krijgt. De computer controleert dit dan direct: is dit medicijn ook echt voor deze patiënt? Als het de verkeerde patiënt is of het verkeerde medicijn, dan geeft de computer direct een signaal. De verpleegkundige kan deze fout dan voorkomen.

Maatwerkmedicijnen
Veel patiënten krijgen medicijnen die de ziekenhuisapotheek kant en klaar kan inkopen. Maar sommige patiënten hebben medicijnen nodig op maat, voor hun speciale situatie. Medicijnen die een aparte samenstelling hebben of die de ziekenhuisapotheek niet kan inkopen. Zoals:

• steriele medicijnen in ampullen of infusen;
• infusen met voeding op maat voor patiënten die niet meer gewoon kunnen eten (na een operatie, of bij erge misselijkheid bijvoorbeeld);
• medicijnen voor kinderen, met een lagere dosering;
• infusen met medicijnen tegen pijn;
• infusen voor een chemokuur (cytostatica: anti-kankermiddelen).

Deze medicijnen maakt uw ziekenhuisapotheek op maat voor u.

Bij verlaten van het ziekenhuis
Als u weg mag uit het ziekenhuis nadat u er gelegen hebt, moet u vaak thuis ook nog medicijnen gebruiken. Daarom heeft een verpleegkundige, een apothekersassistent of een apotheker hierover een gesprek met u. In dit gesprek hoort u welke medicijnen u thuis moet gebruiken. En hoe u deze medicijnen moet gebruiken, mogelijke bijwerkingen enzovoort.

U kunt uw medicijnen halen bij uw eigen apotheek. Uw apotheek zal dan ook uw medicatiedossier bijwerken. Als er in uw ziekenhuis een poliklinische apotheek is, kunt u ook daarheen voor uw ontslagmedicatie. U bent vrij in uw keuze.

Opgenomen? Uw ziekenhuisapotheker denkt mee over uw behandeling, meestal achter de schermen.

De ziekenhuisapotheker denkt mee

• Op verschillende afdelingen doet de ziekenhuisapotheker mee aan de patiëntbesprekingen. Dit gebeurt achter de schermen. De ziekenhuisapotheker geeft advies over de medicijnen. Zo helpt de ziekenhuisapotheker bij uw behandeling, onder meer op de 'Intensive Care'-afdeling, maar soms ook op de afdeling Interne Geneeskunde, bij Oncologie, bij een Kinderafdeling.
• Als artsen visite lopen op de afdeling, kan er een ziekenhuisapotheker meelopen om zijn mening te geven en te helpen bij uw behandeling.
• Is een operatie nodig? Daar komt veel bij kijken: er zijn vaak pijnstillers nodig, belangrijke organen moeten blijven werken en na de operatie moet u herstellen. Daarom heeft u een paar weken van tevoren een gesprek met de pijnspecialist (anesthesist). Achter de schermen geeft hierbij de ziekenhuisapotheker advies. Sommige medicijnen kunt u beter niet gebruiken rondom de operatie, zoals bloedverdunners. Deze medicijnen zorgen dat het bloeden langer kan duren. Hiermee moet u dan soms tijdelijk stoppen.

Apotheker adviseert
De apotheker kan bij vele zaken advies geven. Zoals: is middel A goed te combineren met middel B? Moet de patiënt vóór de operatie stoppen met medicijn Z? De baby reageert niet goed op medicijn K, welke mogelijkheden hebben we nog meer?

De apotheker kan soms advies geven aan de arts over medicijnen. Wat de dosering van het medicijn moet zijn, bijvoorbeeld voor een baby, voor een kwetsbare oudere dame of voor een nierpatiënt. De nieren filteren veel medicijnen uit het lichaam. Dat gaat goed als de nieren goed werken. Maar als de nieren niet goed werken, gaat dat niet goed. Dan moet de arts soms de dosering van het medicijn veranderen. De apotheker kan de arts dan advies geven.

Apotheker zoekt het uit
Artsen hebben regelmatig vragen waarbij de apotheek het antwoord moet uitzoeken. Zoals:

• Mevrouw Arke krijgt nu 2 keer daags 2 tabletten van middel X. Is dit voor haar de beste dosering?
• Patiënt Tom heeft vergiftigingsverschijnselen, wat kan dit zijn? Dit zoeken ze uit in het Klinisch Farmaceutisch laboratorium van de ziekenhuisapotheek. De patiënt laat bloed prikken, dat sturen ze naar het laboratorium en analisten onderzoeken het bloed.

Bij mevrouw Arke gaat het om de vraag: klopt de dosering? Zij gebruikt een medicijn dat goed werkt bij een lage dosering, maar bij een hogere dosering heeft ze last van bijwerkingen. Wat de goede dosering is, verschilt van patiënt tot patiënt. Zit er weinig van de medicijn in het bloed, dan hebben we het over een lage bloedspiegel. Bij een hoge bloedspiegel zit er veel van het medicijn in het bloed. In dat geval kan de arts besluiten dat de patiënt een andere dosering moet gaan gebruiken, bijvoorbeeld 2x daags 1 tablet in plaats van 2x daags 2 tabletten.
Het meten van de bloedspiegel kan nodig zijn bij sommige medicijnen tegen bacteriën (antibiotica) maar ook bij medicijnen tegen epilepsie of tegen depressie.

Patiënt Tom kwam heel ziek in het ziekenhuis te liggen. Hij heeft blijkbaar te veel binnengekregen een medicijn of wat anders, zoals een onbekende giftige stof. Tom kan een klein kind zijn dat heeft 'gesnoept' uit een interessante fles uit het aanrechtkastje, of bessen van een mooie plant of pillen uit de jaszak van opa (maar hoeveel?).
Dit zoeken de analisten van het laboratorium dan uit. Dit moet vaak snel gebeuren, want de arts wacht op advies over wat hij moet doen.

In het Klinisch Farmaceutisch laboratorium doen ze alléén onderzoek naar 'lichaamsvreemde stoffen'. Hierin is de ziekenhuisapotheker een expert. Dit kunnen medicijnen zijn maar ook giftige planten, drugs of schoonmaakmiddelen.

Ieder zijn vakgebied

• De medisch specialist heeft kennis van de ziekten en aandoeningen. En de medisch specialist weer veel van het stellen van de diagnose en kan dus bepalen wat patiënt x nu precies mankeert.
• De ziekenhuisapotheker heeft veel kennis van medicijnen. Hoe de medicijnen werken in het lichaam, welk medicijn bij het best kan worden gebruikt bij een ziekte. Maar de ziekenhuisapotheker weet ook hoe verschillende medicijnen kunnen samenwerken of hoe ze elkaar juist tegenwerken.

Apotheker en arts werken samen in uw belang, in het belang van de patiënten.

Wat doet de apotheker met en voor uw arts? En dus voor u? Veel voorbeelden vindt u hieronder.

Voor de patiënten - op afdelingen, in poliklinieken, in operatiekamers - levert de ziekenhuisapotheek de medicijnen. Dat is veel werk.

Veel patiënten, veel geneesmiddelen

• Dagelijks behandelen ziekenhuizen honderden patiënten op de verschillende afdelingen of in de operatiekamers. Zij krijgen niet alleen capsules of tabletten maar ook injecties, infusen, pleisters die een medicijn bevatten enzovoort. Elke patiënt heeft zijn eigen combinatie van medicijnen nodig, op zijn eigen tijd. En elke dag komen er nieuwe patiënten in het ziekenhuis en mogen er patiënten naar huis.
• Het gaat om honderden verschillende medicijnen in verschillende doseringen. Ontstekingsremmers, spierverslappers, medicijnen tegen hoge bloeddruk, tegen hartritmestoornissen, tegen pijn, tegen braken, tegen bacteriën. Maar ook medicijnen voor voor diabetes en tegen kanker n vele, vele andere middelen. Ook veel medicijnen die huisartsen niet voorschrijven en die vooral patiënten in het ziekenhuis gebruiken.

Bij elke patiënt moet de het gebruik van de medicijnen goed gaan: het juiste medicijn, de juiste dosis, het juiste tijdstip, enzovoort. Dat is de allerbelangrijkste zorg van de ziekenhuisapotheker. Dit is veel en nauwkeurig werk.

Kijkje in een ziekenhuisapotheek
De ziekenhuisapotheek bevindt zich meestal niet direct in het zicht.

In een ziekenhuisapotheek werken veel mensen:

• Ziekenhuisapothekers, apothekersassistenten, analisten, logistiek medewerkers, automatiseringsmedewerkers, secretaressen. Het aantal medewerkers kan 50-100 zijn maar dit hangt af van de grootte van de ziekenhuisapotheek.
• Er is een groot magazijn voor het bewaren van de medicijnen.
• Er is een bereidingsafdeling met zeer strenge eisen voor hygiëne. Hier maken apothekersassistenten medicijnen op maat voor bepaalde patiënten of bijzondere situaties.
• Verder is er een laboratorium waar analisten onderzoek doen, waar ze bijvoorbeeld bepalen hoeveel van medicijn X er om 10.00 uur in het bloed van patiënt A zat.
• Verder zijn er computers te vinden. Met de computer houdt de ziekenhuisapotheek per patiënt een medicatiedossier bij en bewaakt veilig medicijngebruik. Bijvoorbeeld door te kijken of de patiënt twee verschillende geneesmiddelen wel tegelijkertijd mag gebruiken.
• De meeste ziekenhuisapotheken werken niet alleen voor het eigen ziekenhuis, maar ook voor andere instellingen in de omgeving, zoals een verpleeghuis, een GGZ-instelling, een kraamkliniek, een revalidatiecentrum of een TBS-kliniek.
• In sommige ziekenhuizen is er een poliklinische apotheek bij de hoofdingang van het ziekenhuis of bij de ingang van de polikliniek. Patiënten die niet meer in het ziekenhuis hoeven te liggen, kunnen als hier hun medicijnen ophalen als ze dat willen.

www.nvza.nl
Op de website van de Nederlandse Vereniging voor ziekenhuisapothekers vindt u informatie over de ziekenhuisapotheek. Lees hier ook over het werk van de ziekenhuisapotheker en wat zij doen aan medicatieveiligheid.

www.mstwente.nl/apotheek
Op de site van Medisch Spectrum Twente, Enschede staat veel informatie over de ziekenhuisapotheek, onder meer met een rondleiding en foto`s.
Tip: misschien heeft 'uw' ziekenhuis een website met informatie over de apotheek/medicijnen in het ziekenhuis. 
  
www.stjansdal.nl
Op de website van Ziekenhuis St Jansdal in Harderwijk vindt u informatie over het werk van de medewerkers: veel verantwoordelijkheid, veel afwisseling.